Giải quyết tranh chấp ranh giới, lối đi chung – riêng

Tranh chấp ranh giới đất đai và lối đi chung – riêng là một trong những dạng tranh chấp phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt ở khu vực nông thôn và vùng ven đô. Việc không xác định rõ ranh giới, quyền sử dụng đất hoặc lối đi có thể dẫn đến xung đột kéo dài giữa các hộ dân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và an ninh trật tự địa phương. Vậy pháp luật quy định như thế nào và hướng giải quyết ra sao? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ và có cách xử lý hiệu quả.

1. Tranh chấp ranh giới, lối đi chung – riêng là gì?

• Tranh chấp ranh giới là mâu thuẫn giữa hai hoặc nhiều chủ thể về đường ranh giới phân định quyền sử dụng đất giữa các thửa đất liền kề.
• Tranh chấp lối đi chung – riêng thường xảy ra khi một bên cho rằng lối đi hiện tại là tài sản riêng của họ, trong khi bên kia lại cho rằng đó là lối đi chung đã tồn tại từ lâu.

Những tranh chấp này có thể phát sinh do:

• Ranh giới không được cắm mốc cụ thể hoặc bị thay đổi.
• Không có giấy tờ rõ ràng về quyền sử dụng đất hoặc lối đi.
• Quá trình mua bán, chia tách đất không ghi nhận lối đi chung.
• Chủ đất mới không thừa nhận thỏa thuận miệng của các bên trước đó.

2. Pháp luật quy định như thế nào?

a. Về ranh giới đất đai

Theo Điều 175 Bộ luật Dân sự 2015, ranh giới giữa các bất động sản liền kề được xác định theo thỏa thuận hoặc theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Trong trường hợp không có thỏa thuận, ranh giới được xác định theo hiện trạng sử dụng ổn định từ trước đến nay.

Ngoài ra, Luật Đất đai 2013 quy định, khi đo đạc, cấp sổ đỏ (giấy chứng nhận quyền sử dụng đất), cơ quan Nhà nước có trách nhiệm xác định rõ ranh giới thửa đất.

b. Về lối đi chung – riêng

Điều 254 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: Người có bất động sản bị vây bọc bởi các bất động sản khác mà không có lối đi ra đường công cộng có quyền yêu cầu chủ sở hữu bất động sản liền kề dành cho mình một lối đi hợp lý. Chủ bất động sản chịu thiệt hại có thể được bồi thường.

Trong trường hợp lối đi chung hình thành do sử dụng ổn định, lâu dài, không tranh chấp, có thể được công nhận là lối đi chung, kể cả khi không có văn bản thỏa thuận.

3. Cách giải quyết tranh chấp ranh giới, lối đi chung – riêng

Bước 1: Thương lượng, hòa giải tại địa phương

Đây là bước quan trọng và ưu tiên hàng đầu. Các bên nên gặp gỡ, trao đổi dựa trên các căn cứ:

• Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.
• Bản đồ địa chính, sơ đồ thửa đất.
• Ý kiến người dân xung quanh, người chứng kiến quá trình sử dụng đất/lối đi.
• Tình trạng sử dụng thực tế, liên tục và không bị phản đối.

Nếu không đạt được thỏa thuận, các bên có thể đề nghị UBND xã, phường tổ chức hòa giải theo quy định tại Điều 202 Luật Đất đai 2013.

Bước 2: Hòa giải không thành – Khởi kiện ra tòa

Nếu hòa giải không thành, người có quyền lợi bị ảnh hưởng có thể khởi kiện ra Tòa án nhân dân cấp huyện để yêu cầu giải quyết tranh chấp. Hồ sơ bao gồm:

• Đơn khởi kiện theo mẫu.
• Giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản (sổ đỏ, hợp đồng, di chúc…).
• Biên bản hòa giải không thành (nếu có).
• Chứng cứ liên quan như hình ảnh, nhân chứng, bản đồ…

Tòa án sẽ xem xét, thẩm định hiện trạng thực tế, lấy lời khai, định giá (nếu có), từ đó đưa ra phán quyết bảo đảm công bằng.

Bước 3: Thi hành bản án, quyết định của tòa

Sau khi bản án có hiệu lực, nếu bên thua kiện không tự nguyện thi hành, người thắng kiện có thể yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự can thiệp để cưỡng chế thi hành theo quy định của pháp luật.

4. Một số lưu ý khi xử lý tranh chấp

• Không tự ý rào chắn, phá dỡ công trình của bên kia nếu chưa có phán quyết chính thức, để tránh vi phạm pháp luật hình sự hoặc hành chính.
• Thu thập chứng cứ đầy đủ, khách quan: hình ảnh, video, lời khai người dân, văn bản cũ.
• Giữ thái độ ôn hòa, thiện chí trong quá trình giải quyết – đặc biệt là với hàng xóm, người thân.
• Tìm sự hỗ trợ từ luật sư hoặc chuyên gia pháp lý nếu vụ việc phức tạp, có yếu tố tranh chấp kéo dài.

5. Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Câu hỏi 1: Lối đi chung đã tồn tại hơn 20 năm nhưng không có giấy tờ, có bị xóa bỏ?

Trả lời: Nếu lối đi đó được sử dụng ổn định, liên tục, công khai, không có tranh chấp thì vẫn được pháp luật công nhận là lối đi chung. Bạn có thể yêu cầu xác lập quyền sử dụng lối đi chung theo quy định pháp luật.

Câu hỏi 2: Người hàng xóm xây tường lấn sang đất nhà tôi, tôi nên làm gì?

Trả lời: Trước hết, hãy thương lượng. Nếu không được, bạn có thể gửi đơn đến UBND xã để yêu cầu kiểm tra, xác định ranh giới. Trường hợp không giải quyết được, có thể khởi kiện ra tòa để yêu cầu xác định lại ranh giới đất và buộc khôi phục hiện trạng.

Kết luận

Tranh chấp ranh giới, lối đi chung – riêng là vấn đề pháp lý phức tạp nhưng hoàn toàn có thể giải quyết hiệu quả nếu các bên hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Việc giải quyết tranh chấp nên đặt yếu tố hòa giải, thương lượng lên hàng đầu để bảo đảm sự ổn định và hài hòa trong quan hệ láng giềng. Nếu cần thiết, hãy nhờ sự hỗ trợ từ luật sư chuyên môn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.