Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, dữ liệu cá nhân đã trở thành “tài nguyên số” có giá trị lớn, đồng thời cũng là đối tượng dễ bị xâm phạm nhất. Tình trạng thu thập trái phép, mua bán thông tin cá nhân, lộ lọt dữ liệu người dùng trên các nền tảng số đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện hành lang pháp lý bảo vệ quyền riêng tư.
Tại Việt Nam, cùng với xu hướng quốc tế về bảo vệ dữ liệu cá nhân, các quy định pháp luật mới đã từng bước được ban hành, nổi bật là Nghị định số 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Đây được xem là văn bản pháp lý mang tính nền tảng, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tư duy quản lý dữ liệu tại Việt Nam.
Khung pháp lý về bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam
Mục lục
Khái niệm dữ liệu cá nhân và bảo vệ dữ liệu cá nhân
Theo quy định pháp luật hiện hành, dữ liệu cá nhân được hiểu là thông tin gắn liền với một con người cụ thể hoặc có thể giúp xác định danh tính của người đó. Dữ liệu cá nhân không chỉ bao gồm thông tin cơ bản như họ tên, số điện thoại, địa chỉ, mà còn mở rộng sang các thông tin nhạy cảm liên quan đến tài chính, sức khỏe, sinh trắc học, đời sống riêng tư.
Bảo vệ dữ liệu cá nhân là tổng hợp các biện pháp pháp lý, kỹ thuật và quản lý nhằm ngăn ngừa việc thu thập, sử dụng, tiết lộ dữ liệu trái pháp luật, đồng thời bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể dữ liệu.
Cơ sở pháp lý điều chỉnh
Hệ thống pháp luật Việt Nam về bảo vệ dữ liệu cá nhân được xây dựng dựa trên nhiều văn bản quan trọng, trong đó có thể kể đến:
- Hiến pháp năm 2013 – ghi nhận quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân
- Bộ luật Dân sự năm 2015 – quy định quyền đối với đời sống riêng tư và bí mật thông tin
- Luật An ninh mạng – điều chỉnh hoạt động thu thập, xử lý dữ liệu trên không gian mạng
- Nghị định 13/2023/NĐ-CP – văn bản chuyên ngành lần đầu tiên điều chỉnh toàn diện về bảo vệ dữ liệu cá nhân
Những điểm mới nổi bật trong quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân
Mở rộng phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng
Một điểm mới đáng chú ý là quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ áp dụng trong lãnh thổ Việt Nam mà còn mở rộng tới các tổ chức, cá nhân nước ngoài có hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân của công dân Việt Nam.
Điều này cho thấy xu hướng tiếp cận tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh dữ liệu được lưu trữ và xử lý xuyên biên giới.
Nguyên tắc thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân
Yêu cầu về sự đồng ý của chủ thể dữ liệu
Việc thu thập dữ liệu cá nhân phải dựa trên sự đồng ý rõ ràng, cụ thể và có thể kiểm chứng của chủ thể dữ liệu. Sự đồng ý không còn mang tính hình thức mà phải gắn với mục đích, phạm vi và thời hạn xử lý dữ liệu.
Giới hạn mục đích và phạm vi sử dụng
Tổ chức, doanh nghiệp chỉ được xử lý dữ liệu đúng với mục đích đã thông báo. Mọi hành vi sử dụng dữ liệu vượt quá phạm vi ban đầu đều có nguy cơ bị xem là vi phạm pháp luật, kể cả trong trường hợp dữ liệu đã được thu thập hợp pháp.
Xem thêm: Điểm mới trong Bộ luật Lao động 2025 – doanh nghiệp cần lưu ý gì?
Quyền của chủ thể dữ liệu cá nhân
Các quyền cơ bản được bảo đảm
Pháp luật mới nhấn mạnh vai trò trung tâm của chủ thể dữ liệu, với hàng loạt quyền quan trọng như:
- Quyền được biết về hoạt động xử lý dữ liệu
- Quyền đồng ý hoặc rút lại sự đồng ý
- Quyền truy cập, chỉnh sửa thông tin cá nhân
Quyền yêu cầu hạn chế hoặc xóa dữ liệu
Điều kiện thực hiện quyền
Chủ thể dữ liệu có quyền yêu cầu xóa hoặc hạn chế xử lý dữ liệu trong các trường hợp dữ liệu không còn cần thiết, bị xử lý trái pháp luật hoặc khi đã rút lại sự đồng ý.
Trách nhiệm của bên kiểm soát dữ liệu
Bên kiểm soát và xử lý dữ liệu có nghĩa vụ phản hồi yêu cầu trong thời hạn luật định, đồng thời chứng minh việc tuân thủ các biện pháp bảo vệ phù hợp.
Nghĩa vụ và trách nhiệm của tổ chức, doanh nghiệp
Trách nhiệm bảo mật và quản lý dữ liệu
Các tổ chức, doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống bảo vệ dữ liệu cá nhân, bao gồm biện pháp kỹ thuật, quy trình nội bộ và phân công trách nhiệm cụ thể. Việc coi nhẹ công tác bảo mật có thể dẫn đến rủi ro pháp lý nghiêm trọng.
Đánh giá tác động xử lý dữ liệu cá nhân
Trường hợp bắt buộc thực hiện
Đối với các hoạt động xử lý dữ liệu có nguy cơ cao, doanh nghiệp phải tiến hành đánh giá tác động xử lý dữ liệu cá nhân và lưu trữ hồ sơ để phục vụ công tác kiểm tra của cơ quan có thẩm quyền.
Chế tài xử lý vi phạm quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân
Các hành vi vi phạm thường gặp
Một số hành vi vi phạm phổ biến hiện nay bao gồm:
- Thu thập dữ liệu cá nhân khi chưa có sự đồng ý hợp lệ
- Mua bán, chia sẻ dữ liệu trái phép
- Không thông báo khi xảy ra sự cố rò rỉ dữ liệu
Hình thức xử lý
Tùy theo tính chất và mức độ vi phạm, chủ thể vi phạm có thể phải chịu:
- Xử phạt hành chính
- Bồi thường thiệt hại dân sự
- Trách nhiệm hình sự trong trường hợp xâm phạm nghiêm trọng quyền riêng tư
Tác động thực tiễn của quy định mới
Đối với doanh nghiệp
Quy định mới buộc doanh nghiệp phải thay đổi tư duy quản trị dữ liệu, đầu tư nhiều hơn cho tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội nâng cao uy tín thương hiệu và niềm tin của khách hàng.
Đối với người dân
Người dân được trao thêm công cụ pháp lý để kiểm soát thông tin cá nhân, góp phần hạn chế tình trạng lạm dụng dữ liệu trong môi trường số.
Xem thêm: Tác động của cải cách tư pháp đối với ngành luật sư Việt Nam
Kết luận
Việc ban hành và thực thi các quy định mới về bảo vệ dữ liệu cá nhân cho thấy nỗ lực của Việt Nam trong việc bảo vệ quyền riêng tư và tiệm cận với chuẩn mực pháp lý quốc tế. Trong kỷ nguyên số, tuân thủ pháp luật về dữ liệu cá nhân không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.
