Giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế: Trọng tài hay Tòa án?

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, giao dịch xuyên biên giới ngày càng phát triển. Tuy nhiên, cùng với cơ hội là nguy cơ tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế. Việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp – Trọng tài thương mại quốc tế hay Tòa án – đóng vai trò then chốt, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của các bên.

Vậy khi xảy ra tranh chấp, doanh nghiệp nên chọn Trọng tài hay Tòa án? Bài viết này sẽ phân tích chi tiết để bạn đưa ra lựa chọn phù hợp.

Tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế là gì?

Đây là những mâu thuẫn, bất đồng phát sinh từ hợp đồng mua bán hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, chuyển giao công nghệ… giữa các bên có trụ sở ở các quốc gia khác nhau.

Một số nguyên nhân phổ biến:

• Vi phạm nghĩa vụ thanh toán.
• Giao hàng không đúng chất lượng, số lượng.
• Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ.
• Hủy bỏ hợp đồng, bồi thường thiệt hại.

Các phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế

• Thương lượng: Các bên tự đàm phán để đạt thỏa thuận.
• Hòa giải: Bên thứ ba trung lập hỗ trợ đạt được giải pháp.
• Trọng tài thương mại quốc tế.
• Tòa án: Giải quyết bằng cơ quan tài phán quốc gia.

Trong đó, Trọng tài và Tòa án là hai cơ chế chính thức và ràng buộc pháp lý, thường được cân nhắc trong hợp đồng quốc tế.

Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại quốc tế

Khái niệm

Trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp do một hoặc nhiều trọng tài viên do các bên chỉ định hoặc trung tâm trọng tài bổ nhiệm. Phán quyết của Trọng tài có giá trị chung thẩm.

Ưu điểm

• Tính linh hoạt: Các bên được lựa chọn ngôn ngữ, luật áp dụng, địa điểm giải quyết.
• Tính bí mật: Phiên xử kín, bảo mật thông tin kinh doanh.
• Trọng tài viên chuyên môn cao: Có kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực thương mại quốc tế.
• Phán quyết có hiệu lực quốc tế: Nhờ Công ước New York 1958, phán quyết trọng tài được công nhận và thi hành tại hơn 170 quốc gia.

Nhược điểm

• Chi phí cao: Phí trọng tài, phí trọng tài viên, chi phí luật sư.
• Không có cơ chế kháng cáo: Phán quyết chung thẩm, khó thay đổi khi có sai sót.

Xem thêm: văn phòng tư vấn luật hôn nhân gia đình

Giải quyết tranh chấp bằng Tòa án

Khái niệm

Tòa án là cơ quan tư pháp của quốc gia có thẩm quyền giải quyết tranh chấp theo luật định.

Ưu điểm

• Chi phí thấp hơn so với Trọng tài.
• Có nhiều cấp xét xử (sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm), giúp giảm sai sót.
• Cưỡng chế thi hành mạnh mẽ trong phạm vi lãnh thổ quốc gia.

Nhược điểm

• Thiếu linh hoạt: Các bên không được chọn luật áp dụng hay ngôn ngữ xét xử.
• Thời gian kéo dài: Thủ tục tố tụng thường phức tạp.
• Tính công khai: Phiên tòa thường không đảm bảo tính bí mật kinh doanh.
• Hạn chế thi hành quốc tế: Bản án của Tòa án Việt Nam không dễ dàng được công nhận tại nhiều quốc gia, trừ khi có hiệp định song phương.

Xem thêm: luật sư giỏi thành phố hồ chí minh

So sánh Trọng tài và Tòa án trong giải quyết tranh chấp quốc tế

Founder/doanh nghiệp cần lưu ý gì khi lựa chọn?

• Xem xét đối tác ở đâu: Nếu đối tác ở nước ngoài, Trọng tài sẽ thuận tiện hơn trong thi hành phán quyết.
• Tính chất hợp đồng: Với hợp đồng giá trị lớn, liên quan nhiều yếu tố quốc tế, Trọng tài là lựa chọn tối ưu.
• Chi phí và thời gian: Nếu ưu tiên tiết kiệm chi phí, có thể chọn Tòa án.
• Điều khoản hợp đồng: Nên ghi rõ “cơ chế giải quyết tranh chấp” ngay trong hợp đồng để tránh tranh cãi khi xảy ra sự cố.

Ví dụ điều khoản trọng tài:

“Mọi tranh chấp phát sinh từ hợp đồng này sẽ được giải quyết tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC.”

FAQ – Câu hỏi thường gặp

1. Có thể vừa khởi kiện tại Tòa án, vừa yêu cầu Trọng tài không?
   Không. Khi đã có thỏa thuận trọng tài, Tòa án sẽ từ chối thụ lý.
2. Phán quyết Trọng tài có thể bị hủy không?
   Có, nhưng chỉ trong trường hợp đặc biệt (ví dụ: vi phạm thủ tục tố tụng, vượt thẩm quyền).
3. Tòa án Việt Nam có công nhận phán quyết trọng tài nước ngoài không?
   Có, nếu phù hợp Công ước New York 1958 và không vi phạm trật tự công cộng.
4. Startup nên chọn Trọng tài hay Tòa án khi ký hợp đồng quốc tế?
   Nên ưu tiên Trọng tài vì tính linh hoạt và khả năng thi hành quốc tế.

Kết luận

Giải quyết tranh chấp hợp đồng thương mại quốc tế bằng Trọng tài hay Tòa án đều có ưu và nhược điểm riêng.

• Trọng tài: linh hoạt, bí mật, thi hành quốc tế thuận lợi.
• Tòa án: chi phí thấp, có nhiều cấp xét xử, nhưng hạn chế trong phạm vi quốc gia.

Doanh nghiệp nên cân nhắc tính chất hợp đồng, đối tác và mục tiêu lâu dài để lựa chọn phương thức phù hợp. Trong thực tế, phần lớn hợp đồng quốc tế đều ưu tiên Trọng tài thương mại quốc tế vì đảm bảo công bằng và hiệu quả.

Xem thêm: công ty luật thành phố Hồ Chí Minh