Hướng dẫn xử lý tranh chấp hợp đồng thương mại

Trong hoạt động kinh doanh, hợp đồng thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc xác lập quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tranh chấp hợp đồng thương mại là vấn đề phổ biến, gây ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích, uy tín và mối quan hệ kinh doanh của các bên. Nguyên nhân thường bắt nguồn từ việc thực hiện không đúng điều khoản hợp đồng, vi phạm cam kết về chất lượng, tiến độ giao hàng, thanh toán hoặc từ những hiểu lầm trong quá trình thương thảo.

Bài viết này nhằm hướng dẫn doanh nghiệp và cá nhân cách xử lý tranh chấp hợp đồng thương mại một cách hiệu quả, đúng pháp luật, giảm thiểu rủi ro và chi phí phát sinh.

I.Khái niệm và cơ sở pháp lý

1. Khái niệm hợp đồng thương mại

Theo Điều 120 Luật Thương mại 2005, hợp đồng thương mại là “thỏa thuận giữa các bên thương nhân hoặc giữa thương nhân với cá nhân, tổ chức khác về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ thương mại”. Hợp đồng thương mại có các đặc điểm:

• Mang tính thương mại và mục đích lợi nhuận.
• Xảy ra giữa các thương nhân hoặc giữa thương nhân với tổ chức, cá nhân khác.
• Tạo ra quyền và nghĩa vụ cụ thể về việc giao dịch hàng hóa, dịch vụ.

2. Khái niệm tranh chấp hợp đồng thương mại

Tranh chấp hợp đồng thương mại là sự mâu thuẫn, bất đồng giữa các bên về quyền và nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng. Các dạng tranh chấp phổ biến gồm:

• Chậm hoặc không thanh toán.
• Vi phạm điều kiện giao hàng, chất lượng hàng hóa.
• Hủy bỏ hợp đồng hoặc hợp đồng vô hiệu.
• Tranh chấp liên quan đến nghĩa vụ bảo hành, bảo hiểm, hoặc vi phạm thỏa thuận về quyền sở hữu trí tuệ.

3. Cơ sở pháp lý

Các quy định pháp luật chính liên quan đến tranh chấp hợp đồng thương mại bao gồm:

• Bộ luật Dân sự 2015: Quy định về hợp đồng và bồi thường thiệt hại (Điều 404 – 435).
• Luật Thương mại 2005: Các điều khoản về thực hiện hợp đồng, quyền và nghĩa vụ của các bên (Điều 306 – 351).
• Luật Trọng tài Thương mại 2010: Điều kiện áp dụng trọng tài trong giải quyết tranh chấp (Điều 1 – Điều 14).
• Luật Tố tụng Dân sự 2015: Quy định về khởi kiện, thẩm quyền Tòa án và thủ tục giải quyết tranh chấp (Điều 189 – 223).

Xem thêm: Trách nhiệm pháp lý khi đăng thông tin sai sự thật trên mạng xã hội

II. Các bước xử lý tranh chấp hợp đồng thương mại

1. Xác định và phân loại tranh chấp

Trước khi xử lý, doanh nghiệp cần kiểm tra nội dung hợp đồng, điều khoản tranh chấp và thời hạn thực hiện. Việc phân loại tranh chấp giúp xác định phương thức giải quyết phù hợp:

• Tranh chấp về nghĩa vụ: Một bên không thực hiện đúng nghĩa vụ thanh toán, giao hàng, cung cấp dịch vụ.
• Tranh chấp về vi phạm hợp đồng: Bên vi phạm không thực hiện đúng các điều khoản hợp đồng, gây thiệt hại cho bên còn lại.
• Tranh chấp về hiệu lực hợp đồng: Hợp đồng bị khiếu kiện do trái pháp luật, vi phạm hình thức, không đủ năng lực pháp lý.

2. Thương lượng, hòa giải giữa các bên

Thương lượng và hòa giải là bước đầu tiên nên thực hiện nhằm giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng và tiết kiệm chi phí.

• Ưu điểm: Giải quyết nhanh, chi phí thấp, giữ được quan hệ kinh doanh.
• Cách thực hiện: Gặp trực tiếp, gửi văn bản yêu cầu đối thoại, hoặc nhờ bên thứ ba trung gian hỗ trợ.
• Lưu ý: Ghi biên bản thỏa thuận nếu các bên đạt được giải pháp, nêu rõ trách nhiệm thực hiện và thời hạn hoàn thành.

3. Giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài

Khi hợp đồng có điều khoản trọng tài hoặc các bên đồng ý, trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả.

• Điều kiện áp dụng: Theo Điều 4 Luật Trọng tài Thương mại 2010, các bên có quyền lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp nếu không trái pháp luật.
• Quy trình: Nộp đơn yêu cầu trọng tài, lựa chọn trọng tài viên, tham gia phiên họp.
• Hiệu lực: Quyết định trọng tài có giá trị thi hành như bản án của Tòa án và được bảo đảm thực hiện theo pháp luật.

4. Giải quyết tranh chấp tại Tòa án

Nếu không có thỏa thuận trọng tài hoặc tranh chấp phức tạp, doanh nghiệp có thể khởi kiện ra Tòa án.

• Thẩm quyền: Tòa án nơi bị đơn cư trú hoặc nơi thực hiện hợp đồng, theo Điều 39 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.
• Thủ tục: Chuẩn bị hồ sơ, chứng cứ, đơn khởi kiện.
• Hiệu quả: Bản án có giá trị pháp lý bắt buộc, có thể yêu cầu thi hành án nếu bên thua không chấp hành.

5. Thực hiện quyết định giải quyết tranh chấp

Sau khi đạt thỏa thuận, trọng tài ra quyết định hoặc Tòa án có bản án:

• Thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo biên bản, quyết định hoặc bản án.
• Nếu một bên không chấp hành, áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành theo Điều 72 Luật Thi hành án Dân sự 2014.

III. Lưu ý khi xử lý tranh chấp hợp đồng thương mại

1. Tuân thủ điều khoản hợp đồng và thời hạn pháp lý: Đảm bảo việc thực hiện hoặc yêu cầu giải quyết tranh chấp đúng quy định.
2. Lưu trữ chứng cứ đầy đủ: Hóa đơn, biên bản giao nhận, email, hợp đồng gốc.
3. Cân nhắc chi phí và thời gian: So sánh giữa thương lượng, trọng tài và Tòa án để chọn phương án tối ưu.
4. Tham khảo ý kiến luật sư: Nhất là trong tranh chấp phức tạp, để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Xem thêm: Phân biệt giữa tư vấn pháp lý và dịch vụ đại diện pháp luật

IV. Kết luận

Xử lý tranh chấp hợp đồng thương mại đòi hỏi doanh nghiệp thực hiện theo quy trình hợp pháp, cân nhắc giữa hiệu quả và chi phí. Phòng ngừa tranh chấp từ việc soạn thảo hợp đồng chặt chẽ, tuân thủ đúng thỏa thuận và kịp thời giải quyết khi có mâu thuẫn sẽ giúp duy trì quan hệ kinh doanh bền vững và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.