Trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học – công nghệ đang bước vào giai đoạn phát triển vượt bậc, trí tuệ nhân tạo (AI – Artificial Intelligence) đã và đang lan rộng vào nhiều lĩnh vực – từ sản xuất, y tế đến giáo dục và pháp luật. Đối với nghề luật sư – một nghề vốn gắn liền với tư duy phân tích, lập luận pháp lý và giao tiếp với khách hàng, sự xuất hiện của AI đặt ra một câu hỏi lớn: Liệu AI là cơ hội để nghề luật sư phát triển mạnh hơn, hay là thách thức khiến nghề này phải thay đổi căn bản? Bài viết sẽ phân tích những tác động của AI đến nghề luật sư, từ đó làm rõ cơ hội và thách thức, và đưa ra kết luận cũng như khuyến nghị thích hợp.
Tác động của AI đến nghề luật sư
Mục lục
a) Cơ hội tích cực
- Tự động hóa công việc hành chính, giấy tờ: Trong thực tế nghề luật sư có rất nhiều khâu chuẩn bị hợp đồng, soạn thảo văn bản, phân tích hồ sơ, tra cứu tài liệu pháp lý. AI có thể hỗ trợ mạnh mẽ ở những khâu này – ví dụ một hệ thống AI có thể phân tích hợp đồng mẫu, so sánh với các điều khoản chuẩn, tìm ra các rủi ro tiềm ẩn, từ đó giúp luật sư tiết kiệm thời gian.
- Hỗ trợ nghiên cứu pháp luật: AI có khả năng xử lý khối lượng lớn dữ liệu – án lệ, văn bản pháp luật, ý kiến chuyên gia – nhanh hơn con người, cung cấp phân tích sơ bộ giúp luật sư lên chiến lược tốt hơn.
- Cải thiện chất lượng dịch vụ: Khi luật sư sử dụng AI tốt, họ có thể phục vụ khách hàng với tốc độ cao hơn, chi phí thấp hơn, độ chính xác cao hơn. Ví dụ, AI có thể hỗ trợ dự đoán khả năng thắng thua trong vụ việc hoặc đưa ra kịch bản rủi ro cho khách hàng.
- Tiết kiệm chi phí & thời gian: Văn phòng luật sư nếu biết khai thác công nghệ AI sẽ giảm đáng kể thời gian tìm kiếm thông tin, soạn thảo hợp đồng, chuẩn bị hồ sơ – từ đó tăng hiệu suất và cạnh tranh về chi phí với thị trường.
b) Thách thức
- Nguy cơ thay thế một số công việc cơ bản: Những công việc mang tính lặp lại, chuẩn hóa – như soạn thảo hợp đồng mẫu, phân tích hồ sơ cơ bản – có nguy cơ bị AI thực hiện thay. Do đó, vai trò của luật sư có thể bị “tấn công” nếu không nâng cấp kỹ năng.
- Đòi hỏi luật sư nâng cao kỹ năng công nghệ: Luật sư giờ đây không chỉ cần có kiến thức pháp lý mà còn phải hiểu được công cụ số, AI, phân tích dữ liệu lớn, biết cách kiểm soát hệ thống hỗ trợ. Nếu không, họ sẽ bị tụt lại phía sau.
- Vấn đề đạo đức và trách nhiệm pháp lý: Khi AI tham gia vào công việc pháp lý – ví dụ dự đoán kết quả, đưa ra đề xuất – thì nếu có sai sót, ai chịu trách nhiệm? Hơn nữa, với việc sử dụng công cụ AI bên ngoài, liệu bảo mật thông tin khách hàng có được đảm bảo? Theo phân tích, hiện tại ở Việt Nam luật chưa rõ về việc này.
- Thách thức cạnh tranh: Những đơn vị/luật sư biết sử dụng AI hiệu quả sẽ có lợi thế lớn – tốc độ, chi phí, khả năng xử liệu – với khách hàng. Những người không thích nghi sẽ có nguy cơ bị bỏ lại.
Phân tích cơ hội và thách thức trong bối cảnh pháp luật
a) AI không thể hoàn toàn thay thế luật sư
Dù AI mạnh mẽ tới đâu, vẫn còn nhiều lĩnh vực mà con người làm luật sư vượt trội: kỹ năng đánh giá đạo đức, phân tích tâm lý khách hàng, tranh tụng, đàm phán, tạo dựng lòng tin. Những yếu tố này thuộc về “con người” và ít khả năng được AI thay thế hoàn toàn. Vì thế, nghề luật sư nếu biết kết hợp AI sẽ chuyển từ “chủ thể” thực hiện toàn bộ sang “người quản lý, kiểm soát công cụ”.
b) AI là công cụ hỗ trợ, không phải đối thủ
Thay vì lo sợ bị thay thế, luật sư nên nhìn AI như một công cụ hỗ trợ – giúp làm nhanh hơn, chuẩn hơn, hiệu quả hơn. Khi luật sư biết khai thác AI, họ sẽ có thêm lợi thế: tăng năng suất, mở rộng phạm vi công việc, phục vụ khách hàng tốt hơn.
c) Cần xây dựng luật pháp và chuẩn mực nghề nghiệp
Việt Nam đang dần hoàn thiện khung pháp lý cho AI. Ví dụ, Law on Digital Technology Industry (Ban hành ngày 14 6 2025) là khung pháp lý cấp cao về lĩnh vực công nghệ số, trong đó có AI.
Đồng thời dự thảo Draft Law on Artificial Intelligence đang được lấy ý kiến, trong đó có phân loại hệ thống AI theo bốn mức độ rủi ro và cấm một số ứng dụng AI có rủi ro cao.
Cụ thể, trong điều khoản của dự thảo tại Điều 11: các hệ thống AI bị coi là “rủi ro không chấp nhận được” (unacceptable risk) bị cấm – ví dụ: thao túng hành vi nhận thức con người, nhận dạng khuôn mặt theo thời gian thực ở nơi công cộng mà không có phép.
Bên cạnh đó, theo phân tích, nghề luật sư ở Việt Nam hiện vẫn thiếu quy định cụ thể về việc sử dụng công cụ AI với thông tin bí mật khách hàng: luật chưa đặt ra nghĩa vụ gì riêng cho “luật sư sử dụng công cụ AI công cộng”.
Do vậy, luật sư cần chủ động:
- Nắm rõ quy định về bảo mật thông tin khách hàng.
- Xây dựng nội bộ quy trình sử dụng AI đảm bảo an toàn dữ liệu.
- Theo dõi các thay đổi pháp luật về AI để đảm bảo tuân thủ.
Xem thêm: Xu hướng hành nghề luật tại Việt Nam trong kỷ nguyên số
Kết luận
Nhìn chung, sự phát triển của AI mang đến cả cơ hội và thách thức cho nghề luật sư. Nếu chỉ nhìn vào nguy cơ bị thay thế, sẽ dễ dẫn đến trạng thái bị động. Nhưng nếu luật sư chủ động học hỏi, ứng dụng AI như công cụ hỗ trợ và nâng cao kỹ năng chuyên môn, kỹ năng công nghệ và kỹ năng giao tiếp – nghề luật sư không bị thay thế mà sẽ phát triển theo hướng hiện đại và chuyên môn hóa hơn.
